Mapa - Pułtusk

Pułtusk – miasto w Polsce, w województwie mazowieckim, w powiecie pułtuskim (siedziba starostwa), siedziba władz gminy miejsko-wiejskiej Pułtusk. Położone w północnej części Mazowsza, na skraju Puszczy Białej nad Narwią, w mezoregionie Dolina Dolnej Narwi.

Położony w ziemi zakroczymskiej, prawa miejskie uzyskał w 1257, potwierdzone w 1405, 1533, 1557 i w 1597. Miasto biskupstwa płockiego w drugiej połowie XVI wieku. Siedziba powiatu od 1807, z przerwą w latach 1975–1998. Do 1954 siedziba wiejskiej gminy Kleszewo. W latach 1975–1998 w województwie ciechanowskim.

Pułtusk liczył 19,448 mieszkańców (2017).

Początki osadnictwa w miejscu obecnego miasta datowane są na VII-VIII w. Na początku X wieku był tu gród obronny i kasztelania, od przełomu XI i XII w. przez osiem wieków stanowił własność i ośrodek administracyjny ogromnych dóbr biskupów płockich. Zajmował obszar dzisiejszego zamku, w pierwszej połowie XIII wieku zbudowany został gród obronny, który zastąpił istniejącą wcześniej nieobronną osadę. Gród z trzema ulicami był zabudowany kilkuset chatami, które chronił wał drewniano-ziemny. Dwukrotnie ulegał zniszczeniu na przełomie XIII / XIV wieku i w 1368 roku w wyniku najazdu Kiejstuta. W 1337 pod Pułtuskiem rycerstwo mazowieckie pokonało wojska litewskie. Jednakże według przekazów na wzgórzu, które obecnie nosi nazwę św. Krzyża, stała niegdyś słowiańska świątynia.

Prawa miejskie nadawano osadzie dwa razy: I lokacja została dokonana w 1257 roku przez Siemowita I, II lokacja (na prawie chełmińskim) w 1339 przez biskupa płockiego Klemensa Pierzchałę, potwierdzone w 1380 i 1405 roku. W okresie XIII–XVIII wieku Pułtusk był własnością biskupów płockich, którzy rezydowali na pułtuskim zamku.

Pułtusk był trzecim, po Warszawie i Płocku, miastem na Mazowszu z murowanymi fortyfikacjami, tylko w XIV wieku był trzy razy atakowany przez Litwinów. W 1324, 1337 i 1368 roku miał miejsce najazd litewski na Pułtusk. Rozwój Pułtuska miał miejsce w XIV – XVI wieku, co było związane głównie z handlem zbożem, produktami leśnymi, spławianiem towarów do Gdańska. W kolejnych wiekach miasto podupadło w wyniku pożarów, powodzi i zniszczeń w wojnach szwedzkich.

W poł. XV wieku w mieście wybudowano kolegiatę, w XVI wieku: trzy kościoły, szpital, łaźnię miejską, apteki i przytułki dla ubogich oraz w 1566 jezuickie kolegium, będące jedną z największych ówczesnych szkół w I Rzeczypospolitej. W 1590 na pułtuskim zamku gościł król Zygmunt III Waza.

Podczas wielkiej wojny północnej król Szwecji Karol XII stoczył 11 maja 1703 pod Pułtuskiem kawaleryjską bitwę, w której rozbił dwukrotnie silniejszy korpus saski.

W 1806 r. rozegrała się niezwykle krwawa bitwa pod Pułtuskiem pomiędzy wojskami cesarza Napoleona a Rosjanami, co zostało upamiętnione na Łuku Triumfalnym w Paryżu. Napoleon Bonaparte przebywał w Pułtusku dwukrotnie w 1806 i 1812 r.

30 stycznia 1868 ludność miasta i okolic była świadkiem niecodziennego zjawiska przyrodniczego – upadku meteorytu, zwanego później „pułtuskim”. Jego największe okazy, o masie ok. 8–9 kg znajdują się w londyńskim British Museum i Muzeum Ziemi PAN w Warszawie. Siedem lat później mieszkańców Pułtuska dotknęła wielka klęska pożaru, który strawił większość zabudowy miejskiej. Spłonęły cenne pułtuskie księgozbiory. Pożar opisał w prasie warszawskiej Henryk Sienkiewicz, który przybył na miejsce tragedii. To wydarzenie posłużyło pisarzowi do opisu pożaru Rzymu w powieści Quo vadis.